Het is nog steeds niet helemaal bekend hoe endometriose precies ontstaat. Meerdere aspecten zullen hierin een rol spelen: genetica, epigenetica (omgevingsfactoren zoals stress en dioxines), het immuunsysteem, mestcellen, hormonen etc. Hoewel er meerdere theorieën bestaan hierover, moeten deze worden beschouwd als hypothesen die verder onderzoek nodig hebben om te worden gevalideerd. Daarom is het zo cruciaal om te blijven investeren en financieren in endometriose-onderzoek binnen de medische gemeenschap. Het is onwaarschijnlijk dat er slechts één oorzaak is voor endometriose omdat veel theorieën niet álles zullen verklaren. Daarom is het nuttig om te begrijpen wat een aantal van deze theorieën voorstelt (klik op de roze woorden voor wetenschappelijke links):

Retrograde Menstruatie

De meest ‘populaire’ theorie is die van Dr John Sampson: de retrograde menstruatie. Deze theorie stamt uit het jaar 1921 en is al vaker weerlegd. Volgens deze theorie ontstaat endometriose doordat er elke menstruatie een beetje bloed/baarmoederslijmvlies uit de eileiders de buikholte in komt en niet weg kan. Echter: endometriose laesies en baarmoederslijmvlies (het endometrium) zijn niet histologisch identiek – iets wat Sampson zelf erkende. En daarbij is een retrograde menstruatie een veel voorkomend fenomeen bij de meeste mensen die menstrueren, maar heeft lang niet iedereen endometriose. Er is zelfs endometriose aangetroffen bij foetussen, ver voor de menstruatie dus, bij mannen en bij vrouwen zonder baarmoeder! Nog steeds wordt deze theorie verspreid terwijl deze al meerdere malen weerlegd is in de literatuur en dat is kwalijk. Verspreiding van verouderde mythen, verkeerde informatie en endometriose constant benoemen als ‘baarmoederslijmvlies’ houdt de ziekte verstrikt in verouderde concepten, (onnodige) baarmoederverwijderingen, mislukte medicamenteuze therapie en onvolledige behandeling. 

Immuunsysteem

Een niet goed werkend immuunsysteem zou ervoor kunnen zorgen dat de ziekte zich vastgrijpt en een kleine rol speelt bij de ontwikkeling van laesies – maar dit verklaart het ziekteproces niet voldoende. Het immuunsysteem is verantwoordelijk voor het beschermen van het lichaam tegen ziekten. Bij endometriose worden de getroffen gebieden erg rood en gezwollen. Omdat een ontstekingsreactie meestal optreedt wanneer het lichaam een infectieziekte bestrijdt, is de rol van het immuunsysteem bij de progressie van endometriose een belangrijk onderwerp. Onderzoekers vermoeden dat een probleem in het immuunsysteem ervoor zorgt dat het lichaam niet goed is in het herkennen van het endometriose weefsel en het te vernietigen. Meer onderzoek is wederom nodig op dit gebied.

Mulleriosis theorie

Een andere, erg aannemelijke, theorie is dat endometriose reeds aanwezig is bij de geboorte: de mulleriosis theorie. De theorie van mulleriose stelt dat de oorzaak van endometriose ligt in ontwikkelingsafwijkingen in het vrouwelijke voortplantingssysteem. Het stelt voor dat endometriose optreedt als gevolg van abnormale differentiatie van het mulleriaanse kanaalsysteem. Dit systeem is een kanaal in het vroege embryo dat zich ontwikkelt tot de eileiders, baarmoeder en baarmoederhals. Omdat endometriose in foetussen is aangetroffen, is deze theorie, van David Redwine, erg aannemelijk. 

Genetica

Verhoogd risico op endometriose kan bestaan bij mensen met een moeder of familielid met de ziekte. Vaak hebben mensen met endometriose een moeder, zus of nichtje die endometriose heeft. Onderzoekers proberen nog steeds de mechanismen te begrijpen die betrokken zijn bij overerving en de rol van genen.

Stamcellen

Stamcellen zijn in verband gebracht met endometriose, zelfs in afwezigheid van menstruatie. Dit zou ook de zeldzame gevallen van gedocumenteerde mannelijke endometriose verklaren. Echter is ook hier veel meer onderzoek voor nodig.

Dioxines / omgevingsfactoren

Er zijn onderzoeken die aantonen dat dioxines (toxische stoffen uit de omgeving) een effect kunnen hebben op endometriose. Het is een aannemelijke theorie dat je met endometriose wordt geboren, maar ook in de buik kan een foetus al blootgesteld worden aan dioxines. Het zou tevens een mede-oorzaak kunnen zijn van de verergering van endometriose.

Mestcellen

Geactiveerde mestcellen (degenen die al die pro-inflammatoire stoffen hebben afgegeven) zijn in grotere hoeveelheden aangetroffen in endometriose-laesies dan in normaal weefsel (Hart, 2015; Indraccolo & Barbieri, 2010; Sugamata et al., 2005). Oestrogeen lijkt mestcellen te stimuleren om het ontstekingsproces te ondersteunen (Zhu et al., 2018). In feite worden oestrogeenreceptoren gevonden op mestcellen en de hoge lokale niveaus van oestrogeen van endometriose laesies kunnen de mestcellen activeren en tot pijn leiden (Hart, 2015; Zhu et al., 2018). Hoewel veel therapieën voor endometriose betrekking hebben op het verlagen van de oestrogeenproductie, moet er rekening mee worden gehouden dat endometriose-laesies zelf oestrogeen kunnen produceren (en ook resistentie tegen progesteron vertonen) (Delvoux et al., 2009). In feite was het niveau van oestrogeen bij endometriose-laesies gerelateerd aan pijnsymptomen bij patiënten met endometriose, terwijl de bloedspiegels van oestrogeen dat niet waren (Zhu et al., 2018).

_____________________

Ondanks de talloze theorieën, verklaart geen enkele aanname alle gevallen in alle getroffenen. Het is waarschijnlijk dat getroffen personen worden geboren met endometrioseweefsel en een gecombineerd aantal meerdere factoren vervolgens de ziekte later in het leven verergeren.